Biografie zwierząt. W stronę postantropocentryzmu

Zapraszamy na czwarte spotkanie z cyklu 𝒆𝒙𝐍𝐚𝐭𝐮𝐫𝐚. Prelekcje 𝒙 filmy 𝒙 rozmowy:

Biografie zwierząt. W stronę postantropocentryzmu

16.00 𝒙 Pokaz filmu „Dzikie papugi z Telegraph Hill” (The Wild Parrots of Telegraph Hill), 2003, reż. Judy Irving
Opowieść o niezwykłej zażyłości między bezrobotnym muzykiem, balansującym na granicy bezdomności, a stadem papug z Ameryki Południowej, które osiedliły się przy Telegraph Hill w San Francisco. Świat wolno żyjących ptaków poznajemy z perspektywy człowieka, który sam usiłuje żyć swobodnie, w zgodzie ze swoją naturą. Duża część filmu skupia się na opisie relacji w stadzie i historiach z życia poszczególnych papug traktowanych jako istoty obdarzone unikalną osobowością. Zamiast kolejnego filmu przyrodniczego otrzymujemy jednak przede wszystkim poruszający, ciepły i pełen humoru obraz relacji człowieka i nie-ludzkich mieszkańców miasta.
Film będzie wyświetlany z polskimi napisami.

18.00 𝒙 Biografie zwierząt. Wykład Érica Baratay (z tłumaczeniem na polski)
Jak uchwycić unikalność zwierzęcego doświadczenia? Czy człowiek jest w stanie zrozumieć i opisać przeżycia zwierząt nie popadając w antropomorfizm? W swoich dociekaniach Éric Baratay zderza ze sobą ślady rozproszone w dokumentach oraz aktualną wiedzę zoologiczną. Daje to opowieść zbudowaną z opisów doznań i sposobów postrzegania, z której wyłania się nowy obraz zwierzęcia jako czującego, rozumiejącego i działającego podmiotu, nie zaś biernego obiektu służącego wyłącznie ludzkim celom. Takie ujęcie różni się od podejścia zoologów, którzy opisują zwierzęta na poziomie homogenicznego gatunku i skupiają się na uśrednionych, standardowych zachowaniach (narodziny, przyjmowanie pożywienia, reprodukcja itd). Nie chodzi tu także o biografie w rozumieniu znanych z literatury narracji, ukazujących realne bądź fikcyjne zwierzęta, a w rzeczywistości opowiadających głównie o ludziach lub zmuszających zwierzęta do mówienia ludzkim głosem. Baratay, umiejętnie łącząc badania przyrodnicze z instrumentarium historyka-humanisty, podejmuje śmiałą próbę wejścia w skórę zwierzęcia i spojrzenia na świat jego oczami.

Po wykładzie zapraszamy na dyskusję.

Éric Baratay
Francuski historyk i eseista; profesor historii najnowszej na uniwersytecie Jean-Moulin de Lyon; głównym obszarem jego zainteresowań naukowych jest historia zwierząt i ich relacji z ludźmi. Jest autorem i współautorem licznych prac poświęconych animal studies. Po polsku wydane zostały jak dotąd dwie książki Baratay: „Zwierzęcy punkt widzenia” oraz „Zwierzęta w okopach”. W 2017 roku we Francji ukazała się najnowsza książka tego autora: „Biographies animales. Des vies retrouvées”.

---
𝒆𝒙𝐍𝐚𝐭𝐮𝐫𝐚. Utrata kontroli
Przez wieki religia wespół z filozofią stawiała człowieka na piedestale; rozwój nauki tylko wzmocnił przeświadczenie o wszechwładzy ludzkiego rozumu. Tymczasem świat artefaktów, dzięki którym ludzkość zwiększyła wielokrotnie swój metabolizm i przyspieszyła wymianę informacji, wymknął się spod kontroli. Jego dalsze trwanie grozi destrukcją biosfery. Nie panujemy ani nad technologią, ani nad tym, co zwykło się nazywać naturą. Planeta poddawana intensywnej eksploatacji, traktowana jak towar, martwy obiekt, nieskończony zasób i nieograniczony ściek, zaczyna stawiać opór. Płata groźne figle. Potwornieje. Gatunek ludzki, już nie w glorii władców, ale jako element rozchwianego systemu Ziemi, wkracza w epokę skrajnej niepewności, którą sam zapoczątkował i której nadał pęd w pogoni za komfortem, iluzją porządku i materialnym dobrobytem. Odgrodzeni od sił przyrody technologią i mentalnymi konstruktami, próbujemy ratować nasz styl życia i spokój umysłu przed tym, co jawi się jako chaos. Witamy w antropocenie.

𝒆𝒙𝐍𝐚𝐭𝐮𝐫𝐚. Wszystko w porządku
Tymczasem nauka ujawnia zaskakujący obraz materii i energii. To, co z perspektywy fizyki newtonowskiej zdawało się chaotyczne i przypadkowe, jest wynikiem subtelnych procesów samoorganizacji, których nie potrafimy jeszcze w pełni zrozumieć. Jak z martwej materii wyłoniło się życie? Co sprawia, że przyjmuje ono unikalne formy, których nie da się przewidzieć na podstawie warunków początkowych? Naturalne systemy – mokradła, ławice ryb, kolonie grzybów, gromady galaktyk, pustynne wydmy – zachwycają swoim pięknem i zmiennością. Rośliny komunikują się i współpracują ze sobą, zwierzęta rozwiązują skomplikowane problemy matematyczne, grzyby tworzą inteligentną sieć oplatającą ogromne połacie lądu. W odróżnieniu od maszyn produkowanych przez człowieka, organizmy żywe nie realizują założonego z góry celu. Porządek, na każdym poziomie złożoności, wyłania się płynnie z interakcji między siłami działającymi lokalnie a szerokim kontekstem. Nawet sztuczna inteligencja jest wysoce wyspecjalizowana i dlatego pod względem zdolności adaptacji nie może równać się z najprostszymi organizmami.

𝒆𝒙𝐍𝐚𝐭𝐮𝐫𝐚. Nowe miejsce
Czy porzucimy arogancki antropocentryzm i zaczniemy inaczej mierzyć wartość pozaludzkiej natury? Czy zbiorowa świadomość ludzi, najbardziej złożony ze znanych nam tworów we wszechświecie, będzie w stanie zapanować nad światem artefaktów? Czy zintegrowanie technologii z systemami naturalnymi bez szkody dla tych drugich jest w ogóle możliwe? Czy możemy odkryć na nowo i zaakceptować swoją zwierzęcość, by pójść inną drogą rozwoju? To pytania, póki co, bez odpowiedzi. Wydaje się jednak niewątpliwe, że nowa epoka, antropocen, będzie punktem zwrotnym, który zmieni krajobraz mentalny i dzięki integracji wiedzy z różnych dziedzin nauki – antropologii, filozofii, fizyki, biologii, socjologii – rzuci nowe światło na pozycję człowieka w kosmicznym porządku.

Tekst, pomysł i organizacja: Michał Augustyn, Pracownia Dóbr Wspólnych
Oprawa graficzna: Marta Buriak
Współpraca: Marta Buriak, Katarzyna Gdesz, Maciej Łepkowski, Marlena Wilczak

To wydarzenie już minęło.
Sprawdź nadchodzące wydarzenia w dzielnicy Śródmieście lub w kategoriach: film wykład