Wielka akcja w getcie warszawskim (1942) - seminarium

WIELKA AKCJA W GETCIE WARSZAWSKIM (1942). POLSKA PRASA KONSPIRACYJNA WOBEC ZAGŁADY. PREZENTACJA PROJEKTU BADAWCZEGO PAWŁA SZAPIRO.

Okupacyjny los milionów Żydów – 10% społeczeństwa II Rzeczypospolitej – był zespołem zjawisk, który postronni mogli ignorować tylko do pewnego czasu. Nie tylko z powodu liczebności populacji objętej ustawodawstwem norymberskim, a bardziej ze względu na narastającą wyjątkowość sytuacji, w której ta populacja się znalazła. To właśnie w okupowanej przez Niemców Polsce utworzono przeważającą większość gett (ponad 400 z czterystu kilkunastu w ogóle istniejących) oraz wszystkie bez wyjątku ośrodki zagłady. Na polskich ziemiach zginęła największa część ofiar Holokaustu – około 80% z 6 milionów pomordowanych. Polityka niemiecka uczyniła Polaków jedynymi naocznymi świadkami Zagłady. I to każdej, poza procesem decyzyjnym, jej fazy.

Na temat zagłady Żydów, w tym likwidacji getta warszawskiego w 1942, istnieje ważna – znana fragmentarycznie, a zupełnie zapoznana w skali masowej – niezwykle obszerna i dobrze zachowana dokumentacja źródłowa. Mianowicie polska prasa konspiracyjna. I właśnie temu, co poza Murem widziano, słyszano, wiedziano, myślano i odczuwano – a zostało zapisane na łamach konspiracyjnych gazet, poświęcone jest planowane wydawnictwo źródłowe.

Seminarium odbędzie się 18 kwietnia (wtorek) o godz. 11:00. Wstęp wolny.


O PROJEKCIE:

poza Murem

Przedsięwzięcie badawcze, objęte wspólną nazwą ››poza Murem‹‹, jest studium tekstów polskiej prasy konspiracyjnej wydawanej w latach 1939–1945, dotyczących szeroko rozumianej kwestii żydowskiej. Materiały do badań pozyskane zostały w wyniku trwającej ponad ćwierć wieku kwerendy, prowadzonej w niemal wszystkich archiwach krajowych i wielu zagranicznych składnicach akt, a także w licznych kolekcjach prywatnych.

Efektem kwerendy jest około 8 tysięcy tekstów – o objętości od kilku zdań do kilku stron, opublikowanych w ok. 1300 czasopismach konspiracyjnych, a wydawanych w ok. 100 miejscowościach okupowanej Polski przez ok. 90 organizacji i ugrupowań podziemia. Oznacza to, że poszukiwaniem archiwalnym objęto nieomal całość – grubo ponad 90% – zachowanego zasobu źródłowego.

Tylko – co dla sprawy istotne! – bardzo niewielka część tekstów prasy podziemnej dotyczących Holokaustu funkcjonuje w obiegu naukowym. I to pomimo ich – nie dającej się zakwestionować – wartości poznawczej. Nie ma jednak – ze względów praktycznych (objętość!) – żadnej możliwości jednoczesnego opublikowania wszystkich zebranych materiałów. Niewielką część spośród nich, dotyczącą powstania w getcie warszawskim, wydano w postaci książkowej (Wojna niemiecko-żydowska, Londyn 1992). Inną zaś niewielką część, dotycząca losu Żydów warszawskich w rocznym okresie przed utworzeniem getta, opublikowano niedawno (2012) w sieci (link. W toku prac w roku 2016 wyodrębniono, również stosując kryterium tematyczne, kolejną grupę materiałów – łącznie ponad 600 tekstów, pochodzących z około półsetki konspiracyjnych gazet, wydawanych w ok. 10 miejscowościach przez ok. 30 rozmaitych podmiotów. (Ich kompletowanie i opracowywanie trwa już 12 miesięcy). Wszystkie wybrane dokumenty prasowe dotyczą – w sposób bezpośredni i pośredni – wydarzeń, związanych z zagładą większości Żydów warszawskich (prawie 300 tys. ludzi) latem 1942 roku (tzw. Wielka Akcja). Pierwszy spośród tekstów przeznaczonych do publikacji ukazał się w październiku 1941, ostatni – w lipcu 1944.

W planowanym wydawnictwie źródłowym przewidziane jest miejsce nie tylko dla materiałów ilustrujących przebieg tzw. likwidacji getta warszawskiego i reakcji nań Polaków, ale również dla – w opinii ówczesnych Polaków ściśle związanych z nimi – tekstów dotyczących całego przebiegu zagłady Żydów na terenie GG (tzw. Aktion Reinhardt) oraz w całej III Rzeszy (tzw. Endlösung der Judenfrage).


PAWEŁ SZAPIRO — ur. 1953, historyk Holokaustu, organizator przedsięwzięcia wystawienniczego ››Żyd Niemalowany‹‹. Autor książki “Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943–1944 o powstaniu w getcie Warszawy”, Londyn 1992; wydawca m.in.: Jerzy Jurandot, Stefania Grodzieńska, „Miasto skazanych, 2 lata w warszawskim getcie”, oprac. Agnieszka Arnold, Paweł Szapiro, Warszawa 2014; Basia Temkin-Bermanowa, “Dziennik z podziemia”, oprac. Anka Grupińska i Paweł Szapiro, Warszawa 2000.

To wydarzenie już minęło.
Sprawdź nadchodzące wydarzenia w dzielnicy Śródmieście lub w kategoriach: wykład