Po prostu skandal: Anatomia skandalu 2: „Hańba" J. M. Coetzeego

Cyprian Kamil Norwid rozpoczyna swój traktat Milczenie pytaniem „Czy śpiącego można przebudzić grzecznie?”. Czy da się przenieść widzów/czytelników w inną rzeczywistość niż ta, w której funkcjonują codziennie, w sposób łagodny, w kokonie bezpieczeństwa? Norwid odpowiada przecząco: „każdy nowy pomysł lub wynalazek, o ile jest początkującym lub posiłkującym nowe koło rzeczywistości” odpycha i rodzi sprzeciw.

Przyglądając się skandalom, które co rusz wybuchają w świecie kultury, wydaje się, że współczesną sztukę tworzą same „nowe pomysły i wynalazki”, oburzające dzieła geniuszy. Społeczeństwo nie chce się przebudzić, dlatego słowo skandal słyszymy coraz częściej. Czy tylko skandal może jednak przebudzić śpiącego i czy każdy widz musi być „śpiącym”? Odwołując się do greckiej etymologii słowa skandal (skandalon, czyli pułapka podłożona wrogowi po to, by ten się potknął, przeszkoda), spróbujemy przemyśleć nasze sposoby rozumienia skandalu na nowo? Czym skandal jest w kontekście społecznym, a czym w subiektywnym doświadczeniu widza? Jaki rodzaj brutalności ze sobą niesie? Jaki rodzaj relacji z widzem wytwarza?

dr Dorota Semenowicz – dramaturżka, kuratorka, teatrolożka. Od 2009 roku pracuje w dziale literackim Teatru Narodowego w Warszawie i w dziale programowym Malta Festival Poznań. Absolwentka Uniwersytetu Paris III Sorbonne-Nouvelle w Paryżu (teatrologia, literaturoznawstwo). Autorka książki „To nie jest obraz. Romeo Castellucci i Socìetas Raffaello Sanzio" (2013), której rozbudowana wersja angielska ukazała się nakładem wydawnictwa Palgrave Macmillan w 2016 roku. Redaktorka prac zbiorowych, m.in. „García. Resztki świata" (2014) i, wraz z Katarzyną Tórz, „Wykluczeni. Między estetyką a etyką" (2012) oraz „Polityka wyobraźni – scena flamandzka" (2011).

------

20 listopada
Skandal uwewnętrzniony
Jak mówi reżyser Jan Lauwers z Needcompany, poza granicami filozofii i psychologii jest już tylko szaleństwo i sztuka. Sztuka może wykraczać poza racjonalność, dotykać tego, co „nie-do-pomyślenia”, wejść w doświadczenie ludzkie, które nie daje się ująć w logiczne, pojęciowe struktury. Tematem wykładu będzie skandal jako wyzwanie rzucone rozumowi, model-przeszkoda niosąca wartość poznawczą, choć nie jest to poznanie racjonalne. O takiej wartości skandalu pisał m.in. Søren Kierkegaard.

18 grudnia
Anatomia skandalu 1: Sul concetto del Volto nel Figlio di Dio
Spektakle Romea Castellucciego wywołują w widzu jednocześnie złość i zachwyt, opór i fascynację, oczarowują zmysły i intelektualnie prowokują. Widz dopełnia swoim spojrzeniem budowany przez reżysera obraz i jest niezbędnym jego elementem, ale relacja między nim a sceną często powstaje na zasadzie konfliktu. Spektakl „Sul concetto di Volto nel Figlio di Dio", choć przez wielu uznawany za artystyczne wyznanie wiary, wywołał w Paryżu otwarte protesty grup katolickich. Pokażemy, jak przebiegały te protesty, a także przyjrzymy się samemu spektaklowi.

29 stycznia
Anatomia skandalu 2: „Hańba" J. M. Coetzeego
„Hańba", najgłośniejsza powieść południowoafrykańskiego noblisty J. M. Coetzeego, w ojczyźnie autora wywołała wielkie poruszenie. Rząd RPA oficjalnie oskarżył pisarza o rasizm. Jak przebiegały polemiki toczące się wokół książki i czy jej kontrowersyjność związana jest tylko z kontekstem południowoafrykańskim? Jak przemoc funkcjonuje w tekście, skoro kluczowa scena wcale nie jest opisana? Czym jest przemoc tego tekstu? Zastanawiając się nad oddziaływaniem powieści, zestawimy ją z fragmentami spektakli nią inspirowanych.

26 lutego
Anatomia skandalu 3: „Zbombardowani" Sarah Kane
Prapremiera debiutanckiej sztuki Sarah Kane odbyła się w 1995 roku, wywołując z jednej strony lawinę oskarżeń i drwin; z drugiej – dając początek nowemu teatralnemu ruchowi znanemu jako „in-yer-face”. Choć twierdzono, że fascynacja twórczością Kane jest chwilowa, obecnie krytycy wymieniają jej sztuki obok dzieł największych autorów XX-wiecznego teatru. Jaki potencjał przekroczenia „Zbombardowani" niosą dzisiaj? Dlaczego w Polsce większy skandal wywołała inscenizacja „Oczyszczonych" niż „Zbombardowanych"?

26 marca
Anatomia skandalu 4: Zwierzę na scenie
Przyjrzymy się włoskiemu spektaklowi „Genet a Tangeri" Magazzini Criminali z 1985 roku i przedstawieniu Rodriga Garcíi „Wypadki: zabić, żeby zjeść" pokazywanemu we Wrocławiu w 2009 roku. W pierwszy spektakl wpisano zabicie konia w rzeźni, gdzie odbywał się pokaz; w drugim aktor uśmiercał na scenie homara w taki sposób, w jaki przygotowuje się go do konsumpcji w restauracjach. Oba spektakle wywołały skandal, choć ukazywały na scenie to, co dzieje się na co dzień, za naszą wiedzą.

30 kwietnia
Anatomia skandalu 5: Exhibit B
W 2014 roku, trzy miesiące po demonstracjach przeciwko pokazom „Golgota Picnic" w Polsce, w Londynie oprotestowano pokazy „Exhibit B" Bretta Baileya. Reżyser stworzył współczesną replikę ludzkich zoo, czyli imitacji indiańskich i afrykańskich wiosek, w których umieszczano półnagich tubylców. Do połowy XX wieku stanowili oni atrakcję światowych targów. Mimo iż reżyser tłumaczył, iż jego „intencją było uświadomienie ludziom systemów rasizmu, uprzedmiotowienia i dehumanizacji”, dzieło uznano za rasistowskie. W wyniku protestów Barbican Centre odwołał pokazy.

28 maj
Instrumentalizacja sztuki
To, co szokuje, pozostaje w pamięci, dlatego pewne formy szoku wykorzystuje się zarówno w reklamie, jak i w mediach. Za pomocą szoku przekazuje się informacje i kreuje gusta klientów. Czym jest kultura szoku, w której żyjemy? Jak teatr się w nią wpisuje? Przytaczając konkretne przykłady, pokażemy strategie marketingowe rządzące współczesnym światem teatru, a także mechanizmy użycia sztuki, jej instrumentalizacji w konfliktach społecznych.

25 czerwca
Podsumowanie cyklu

WSTĘP WOLNY
Miejsce: Świetlica Nowego Teatru, Madalińskiego 10/16

To wydarzenie już minęło.
Sprawdź nadchodzące wydarzenia w dzielnicy Mokotów lub w kategoriach: wykład