Między sztuką a opętaniem. Wokół wystawy afrykańskich przedstawień demonów - debata

O kultach transowych opetania
Zróżnicowane praktyki religijne nazywane przez religioznawców i antropologów kultami opętania (jak również kultami owładnięcia lub nawiedzenia, kultami ekstatycznymi bądź transowymi) są charakterystyczne dla całego obszaru Afryki, jak również terenów, na które odbywała się - zazwyczaj przymusowa - migracja Afrykanów: obu Ameryk, półwyspu Arabskiego i rejonu Zatoki Perskiej. Obecność i aktywność duchów w życiu codziennym i rytualnym jest cechą charakterystyczną niemal wszystkich afrykańskich religii. Kontakt z duchami jest tym samym kwintesencją mistycyzmu ucieleśnionego - a może uduchowionego materializmu - Afrykańczyków.
Wspólną cechą zróżnicowanych kultów i religii jest relacja pomiędzy adeptem a duchową istotą, która polega na czasowym lub stałym przejęciu kontroli nad człowiekiem przez ducha. Różnią się jednak znacznie charakterem nawiedzających duchów (1), kształtem rytualnego życia (2), czy wpływem na życie jednostek i społeczności (3).
(1) Do istot opętujących (nawiedzających) należeć mogą duchy przodków, animistyczne (zwierzęce), związane z żywiołami i otaczającym krajobrazem, duchy reprezentujące przedstawicieli obcych grup etnicznych (jak choćby kolonizatorów), czy obcego pochodzenia obiektów (takich jak pociąg czy gitara), a w przypadku monoteizmów - duchy świętych, aniołów czy nawet Chrystusa - lub przeciwnie diabłów.
(2) Kojarzący się z afrokaraibskim wodu spazmatyczny taniec jest tylko jedną z rozlicznych form opętania. Taniec najczęściej tworzy przestrzeń nawiązywania społecznych relacji z opętującymi duchami, kontaktu z nimi i dawania im różnego rodzaju przebłagalnych podarunków. Niemniej jednak bardzo częstymi kontekstami praktyk religijnych są sny, wizje, a w dzisiejszych czasach elektroniczne media. Duchy mogą przynosić choroby atakujące wierzchowca (jak w niektórych kultach nazywa się osobę opętaną), lecz mogą również pomagać lekarzom. Mogą informować o przeszłości, diagnozując przekleństwa lub artykułując gniew zmarłych, ale także przepowiadać przyszłość.
(3) Osoby opętane bardzo rzadko bywały wyłączane ze społeczności. Zdecydowanie częściej opętanie było wstępem do objęcia rozpoczęcia tradycyjnej praktyki lekarskiej, a niemal zawsze wiązało się ze specjalnym traktowaniem takich osób, a więc odmienną dietą czy ubiorem. Opętanie oznaczało raczej, że w życiu społeczności pojawiała się kolejna osoba - duch, a nie znikał niosący go człowiek, chociaż często w konsekwencji oznaczało to chorobę, a w przypadku niewłaściwego potraktowania ducha - nawet śmierć.
Współczesne formy kultów ukształtowały się historycznie w procesie kolonizacji kontynentu (jak również tworzeniu diaspor afrykańskich niewolników), zawierając elementy pochodzące z różnych źródeł kulturowych, jak i odpowiadając na rozterki społeczności znajdujących się pod militarną i ekonomiczną presją. Nie wydaje się, żeby miały stać się kulturowym przeżytkiem, wręcz przeciwnie, zdają się rozwijać dynamicznie w czasach globalizacji i przyspieszenia. Z jednej strony sieci internetowe i telefonie komórkowe pozwalają na nowo konceptualizować niematerialne, mobilne działania duchów, z drugiej strony praktyki rytualne w niewiele zmienionej formie rozwijają się w bardziej zinstytucjonalizowanych ramach chrześcijaństwa charyzmatycznego.

Celem debaty jest rozwinięcie tematyki i wskazanie kontekstów, w których afrykańskie tradycyjne wierzenia i ekstatyczne praktyki religijne przeobrażają się wraz ze zmianami społecznymi, inspirują twórczość artystyczną w wielu jej  przejawach i gatunkach i same przeobrażają się w sztukę - wizualną, performacyjną, narracyjną estetyczną i leczniczą. 

Gośćmi spotkania będą:
dr Piotr Cichocki – antropolog kultury, muzyk, producent i wydawca. Od wielu lat związany z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UW. W pracy badawczej zajmuje się relacjami między materialnością, technologią, dźwiękiem i doświadczaniem ich przez człowieka. Badania prowadzi w Malawi i Tanzanii. Jako producent muzyczny jest współpracownikiem wielu afrykańskich i europejskich artystów z obszaru muzyki niezależnej i tradycyjnej.
dr hab. Hanna Rubinkowska-Anioł — afrykanistka, specjalizuje się w kulturach i historii Rogu Afryki. Pracownik Katedry Języków i Kultur Afryki Wydziału Orientalistycznego UW.
dr Eugeniusz Rzewuski — b. st. wykładowca języków i kultur Afryki w Uniwersytecie Warszawskim, b.dyplomata

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, ul. Koszykowa 26/28, sala konferencyjna w gmachu im. St. Kierbedziów. Godzina 19:00
Zapraszamy!

To wydarzenie już minęło.
Sprawdź nadchodzące wydarzenia w dzielnicy Śródmieście lub w kategoriach: wykład wystawa inne