Zakazuje się. Cenzura w kinie - "Dyktator"

Wykłady Tomasza Kolankiewicza oraz projekcje filmów
Świetlica Nowego Teatru, ul. Madalińskiego 10/16
Poniedziałki raz w miesiącu o 19:30 (październik 2018 - czerwiec 2019)
Wstęp wolny

Wiele mówi się o powracającym w Polsce widmie cenzury. Politycy i urzędnicy przyznają sobie prawo do mówienia artystom, co i jak mają tworzyć. Co wolno, a czego nie wolno pokazywać w „ich” instytucjach, na „ich” festiwalach. Stosują cenzurę ekonomiczną. Zaprezentuję filmy zakazane przez władzę w różnych czasach. Często niewiele brakowało, a uległyby zniszczeniu, niektóre latami leżały na półkach niewyświetlane. Warto przypomnieć, jak artyści z cenzurą walczyli, jak próbowali ją przechytrzyć. Pokażę dzieła w swoim czasie kontrowersyjne, budzące skrajne emocje, czasem obrazoburcze, które dzięki temu na stałe wpisały się w historię filmu. Niektóre do dziś owiane są aurą tajemnicy i skandalu. To filmy wstrzymywane z powodu obrazy uczuć, łamiące obowiązujące zasady moralności, zbyt brutalne lub dzieła niepoprawne politycznie, blokowane przez różne reżimy, ale także przez demokratyczne władze w krajach zachodnich.

Tomasz Kolankiewicz – filmoznawca i programista filmowy współpracujący z Filmoteką Narodową - Instytutem Audiowizualnym, kinem Iluzjon i licznymi festiwalami filmowymi, do 2016 roku wieloletni pracownik redakcji filmowej TVP Kultura. Stara się przybliżać widzom jak najszerszy obraz kinematografii: od klasyki po niszowe kino gatunkowe. Jest autorem kilkudziesięciu przeglądów filmowych wśród nich wielu przeglądów kina niemego, filmów wielkich mistrzów oraz retrospektyw mało znanych prądów filmowych jak filmy Blaxploitation, brytyjskie horrory z Hammer Productions czy przekrojowy przegląd światowych filmów o czarownicach. Obecnie pracuje nad książką o polskim kinie gatunkowym."

---

8 października "Ziemia w transie"
Reżyseria Glauber Rocha, Brazylia 1967, 106 min.
Opowiadana w formie retrospektywy historia pisarza idealisty, który wikłając się w politykę i trójkąt miłosny, zaplątuje się w tryby rozgrywek, intryg oraz bezpardonowej walki o władzę. Film polityczny, który portretując fikcyjną Republikę Eldorado, ukazuje w krzywym zwierciadle brazylijski pejzaż polityczny lat 60. XX w. Reżyser jest najważniejszym twórcą Cinema Novo, brazylijskiego nowofalowego prądu, powstałego w czasie rozkwitu Tropikalizmu – nurtu w kulturze brazylijskiej (głównie w muzyce i teatrze), który z jednej strony sięgał do kultury afro-brazylijskiej, z drugiej zaś czerpał z rozkwitu nowych form sztuki na całym świecie, żeby poprzez dzieła sztuki wyrazić artystyczną krytykę brutalnych rządów prawicowej junty wojskowej.

5 listopada "Ro.Go.Pa.G."
Reżyseria Roberto Rossellini, Jean-Luc Godard, Pier Paolo Pasolini, Ugo Gregoretti Włochy, Francja 1963, 122 min.
Reżyser filmowy (Orson Welles) realizuje film zawierający sekwencję pasyjną. Podczas kręcenia sceny ukrzyżowania dzieje się jednak coś niepokojącego… La ricotta – niewinny włoski twaróg staje się z dnia na dzień jednym z najbardziej kontrowersyjnych produktów spożywczych w historii kina.
Film nowelowy, którego tytuł pochodzi od nazwisk jego reżyserów. Wielkie kontrowersje wzbudziła nowela "La Ricotta" autorstwa Pasoliniego. Z jej powodu film był mocno krytykowany przez Watykan, a wokół dzieła rozgorzała dyskusja o sacrum, obrazoburstwie, granicach wypowiedzi artystycznej i tym jak można, a jak nie można portretować Jezusa.

3 grudnia "Pink Flamingos"
Reżyseria John Waters USA, 1972, 108 min.
Kampowy, niezależny, perwersyjny, fetyszystyczny, obrzydliwy… To nadal mało, żeby opisać ten film. Jazda bez trzymanki amerykańskiego kina niezależnego. Nakręcone w Baltimore przy udziale amatorów, w czasie wolnym i w weekendy, najgłośniejsze dzieło Johna Watersa to obok "Rocky Horror Picture Show" i "Kreta" Alejandra Jodorowsky’ego jeden z najgłośniejszych midnight movies. Queerowe musicale grozy, acid westerny, kino eksploatacji, wyciągane z zapomnienia artystyczne horrory z lat 30. XX wieku… Wszystko to składało się na jeden z ciekawszych kinofilskich fenomenów, czyli midnight movies – prezentowanych na specjalnych seansach o północy dzieł kina kontrkulturowego, poszukującego, a przede wszystkim przekraczającego wszelkie możliwe granice i zdzierającego sztywny gorset Hollywoodzkiego mainstreamu.

7 stycznia "Ju Dou"
Reżyseria Yimou Zhang, Fengliang Yang Chiny, 1990, 95 min.
Początek XX wieku, chińska prowincja. Tytułowa Ju Dou (w tej roli świetna Gong Li) zostaje kupiona na żonę przez zajmującego się barwieniem tkanin Yanga Jinshana (Li Wei). Z czasem, w tajemnicy przed niesłychanie brutalnym mężem, zaczyna kwitnąć uczucie między bitą młodą kobietą a dostawcą jedwabiu Yangiem Tianqingiem (Li Baotian). Kobieta zachodzi w ciążę. Film chińskiego reżysera Zhanga Yimou – czołowego przedstawiciela tzw. Kina Piątej Generacji został zrealizowany w technologii Technicoloru. Film zdobył pierwszą w historii Chin nominację do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Dzieło początkowo zakazane w Chinach, ostatecznie weszło na ekrany w 1992 roku.

4 lutego "Stokrotki"
Reżyseria Vera Chytilová Czechosłowacja, 1966, 74 min.
Dwie młode kobiety: Maria (Jitka Cerhová) i Maria II (Ivana Karbanová) po zjedzeniu owocu z drzewa wszelkiego poznania wyruszają w surrealistyczną podróż. "Stokrotki" to czołowe osiągnięcie czechosłowackiej Nowej Fali i zarazem najciekawszy formalnie film tego nurtu. Zrealizowane w 1966 roku "Stokrotki" trafiły na półki, oficjalnym powodem były widoczne w filmie sceny marnotrawienia jedzenia. Chytilová, jedna z największych awangardowych postaci światowego kina, otrzymała za ten film Grand Prix na festiwalu w Bergamo. Mimo to czechosłowackie władze postanowiły uniemożliwić jej dalszą pracę, nie dostała oficjalnego zakazu wykonywania zawodu, ale przez wiele lat borykała się z problemami z cenzurą.

4 marca "Dyktator"
Reżyseria Charles Chaplin USA, 1940, 125 min.
Walczący po stronie fikcyjnej Tomanii na froncie I wojny światowej żydowski fryzjer (Charles Chaplin) ratuje otumanionego pilota, wiozącego ważne dokumenty. Niestety w wyniku odniesionych ran popada w amnezję. Dwadzieścia lat później powraca do swojego zakładu fryzjerskiego w zupełnie nowej rzeczywistości. Krajem rządzi oszalały nienawiścią dyktator Hynkel, łudząco podobny do naszego fryzjera (i pewnego polityka z charakterystycznym wąsem)… Zaczynają się prześladowania Żydów, w powietrzu wisi kolejna wojna. Wielkie dzieło Chaplina, pierwszy w pełni dźwiękowy film w dorobku aktora. Film powstały w 1940 roku, będący jawną satyrą polityczną, został zakazany w Trzeciej Rzeszy. Obok Disneya Chaplin był tam wrogiem publicznym nr 1. Z kolei w USA reżyser był krytykowany za rzekome komunistyczne sympatie. Mowa końcowa Chaplina przeszła do historii kina.

1 kwietnia "Persepolis"
Reżyseria Vincent Paronnaud, Marjane Satrapi Francja, 2007, 96 min.
Dzieciństwo i dorastanie młodej dziewczyny w Iranie w okresie burzy dziejowej. Obalenie Szacha, Rewolucja Islamska, wojna z Irakiem: wszystko z perspektywy zmieniających się zasad społecznych oraz ograniczania wolności i swobód obywatelskich. Animowana ekranizacja bestselerowej powieści graficznej pod tym samym tytułem. Autorka komiksu przeniosła na ekran tę autobiograficzną historię. Film zdobył nagrodę Jury na festiwalu filmowym w Cannes oraz nominację do Oscara. Doradca rządu irańskiego ds. kinematografii oskarżał twórców o popularyzowanie islamofobii i anty-irańskość, dystrybucja filmu w Iranie jest zakazana.

6 maja "Iwan Groźny. Spisek bojarów"
Reżyseria Sergei M. Eisenstein Związek Radziecki, 1949 premiera 1958, 88 min.
XVI wiek, carska Rosja, krwawy władca Iwan IV Groźny wykrywa i przy pomocy opriczników pacyfikuje spisek bojarów – wielkich właścicieli ziemskich, pragnących przejąć kontrolę nad państwem. Obejrzymy drugą część nieukończonej trylogii. Pierwsza – "Iwan Groźny" – niesłychanie przypadła do gustu Józefowi Stalinowi, zafascynowanemu potężnym władcą. Eisenstein otrzymał za film wysokie odznaczenie – Nagrodę Stalinowską, znalazł się na szczycie. "Iwan Groźny. Spisek bojarów" diametralnie odwrócił sytuację. W oczywisty sposób dopatrzono się w krwawej opriczninie analogii do NKWD i stalinowskich czystek, w postaci cara widoczne zaś były szaleństwo i brutalność. Film zatrzymano, premiera miała miejsce dopiero o dekadę później w 1958 roku, nie przystąpiono do realizacji trzeciej części, reżyser popadł w niełaskę i całą historię przypłacił zawałem serca.

10 czerwca "Bitwa o Algier"
Reżyseria Gillo Pontecorvo Włochy, Algieria, 1966, 121 min.
Lata 50., w okupowanym przez Francuzów Algierze pojawia się zarzewie buntu. Eskalująca brutalność francuskich żołnierzy powoduje coraz większe niezadowolenie. Algierczycy, mimo przytłaczającej przewagi francuskiego wojska, zaczynają walkę o wolność. Genialne dzieło włoskiego reżysera w finezyjny sposób korzysta z czarno białych zdjęć reporterskich. Grają niemal wyłącznie naturszczycy, co dodaje niesłychanej, niemal dokumentalnej jakości. Jedyny profesjonalny aktor zatrudniony przez reżysera to Jean Martin, grający dowódcę Francuzów pułkownika Mathieu. Parę lat wcześniej aktor został zwolniony z pracy w Théâtre National Populaire za podpisanie listu protestacyjnego przeciwko wojnie w Algierii. Do historii kina przeszedł motyw muzyczny skomponowany przez Ennio Morricone. Film został zakazany we Francji, gdzie swoją premierę miał dopiero w roku 1971.

To wydarzenie już minęło.
Sprawdź nadchodzące wydarzenia w dzielnicy Mokotów lub w kategoriach: film wykład